Περί Προσευχής
«Ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε, ἐν παντὶ εὐχαριστεῖτε· τοῦτο γὰρ θέλημα Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ εἰς ὑμᾶς» (Α' Θεσ. Ε' 17-18).
«Ἄσω τῷ Κυρίῳ ἐν τῇ ζωῇ μου, ψαλῶ τῷ Θεῷ μου ἕως ὑπάρχω» (Ψαλμ. ΡΓ´ 33).
«Ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε (Κύριε)» (Ψαλμ. ΡΙΗ´ 164).
Ὁ ἄνθρωπος ὅπως γνωρίζομεν εἶναι σύνθετος ἀπὸ δύο μέρη, ὑλικὸν σῶμα καὶ ἄϋλον, νοεράν, λογικὴν ψυχήν. Διὰ τὴν συντήρησιν τῶν δύο αὐτῶν μερῶν χρειάζονται τὰ ἀντίστοιχα συστατικά, ὑλικὰ καὶ ἄϋλα, διὰ μὲν τὸ σῶμα αἱ ὑλικαὶ τροφαί, διὰ δὲ τὴν ψυχήν, ἡ ἄϋλος τροφή, ἤτοι, ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ Προσευχή, ἡ Πίστις, ἡ Ἐλπίς, καὶ ἡ Ἀγάπη πρὸς τὴν Πηγὴν τῆς ζωῆς, τὸν Τρισυπόστατον Θεόν, τὸν Δημιουργὸν παντὸς τοῦ ὁρατοῦ καὶ τοῦ ἀοράτου κόσμου.Ἡ παραμέλησις τῆς τροφῆς τοῦ σώματος ἐπιφέρει ἀσθενείας καὶ θάνατον.
Ἡ παραμέλησις τῆς τροφῆς τῆς ψυχῆς ἐπιφέρει ἀντιστοίχως ψυχικὰς ἀσθενείας καὶ ψυχικὸν θάνατον. Θάνατος διὰ τὴν ἀθάνατον ψυχὴν βεβαίως δὲν εἶναι ἡ διά λυσίς της ἢ ἡ ἐξαφάνισίς της, ὡς νὰ ἀπετελεῖτο ἀπὸ μέρη, ὅπως τὸ σῶμα. Ὄχι, διότι ἡ ψυχὴ εἶναι ἁπλοῦν πνεῦμα, «κατ᾽εἰκόνα» τοῦ ὑπεραπλουστάτου Ἀκτίστου Θεοῦ. Θάνατος τῆς ψυχῆς εἶναι ὁ χωρισμός της ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ ἡ νέκρωσις πολλῶν ἐκ τῶν φυσικῶν της δυνάμεων.
Γέγραπται γάρ: «Καὶ ὑμᾶς ὄντας νεκροὺς τοῖς παραπτώμασι καὶ ταῖς ἁμαρτίαις, …..καὶ ὄντας ἡμᾶς νεκροὺς τοῖς παραπτώμασ ισυνεζωοποίησε τῷ Χριστῷ χάριτί ἐστε σεσωσμένοι» (Ἐφεσ. Β´ 1, 5), καὶ πάλιν, «ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ… ἄφες τοὺς νεκροὺς θάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς» (Ματθ. Η´ 22).
Ἡ νενεκρωμένη ψυχή, χωρισμένη ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ στερουμένη τῶν πλείστων φυσικῶν της δυνάμεων, ἐπιδρᾶ ἐπιβλαβῶς καὶ ἐπὶ τοῦ σώματος, μὲ συνέπειαν νὰ προκύπτουν ἀσθένειαι καὶ νευρώσεις. Μαρτυρεῖ τοῦτο καὶ ἡ Θεία Γραφή: «Οὐκ ἔστιν ἴασις ἐν τῇ σαρκί μου ἀπὸ προσώπου τῆς ὀργῆς Σου,οὐκ ἔστιν εἰρήνη ἐν τοῖς ὀστέοις μου ἀπὸπροσώπου τῶν ἁμαρτιῶν μου» (Ψαλμ. ΛΖ´ 4). Ἀπ᾽ ἐναντίας, ἡ ψυχὴ ἡ ἡνωμένη μετὰ τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς Προσευχῆς, εἶναι ζῶσα καὶ ὑγιής, καὶ ἡ ὑγεία της ἐπιδρᾶ καὶ μεταφέρεται καὶ εἰς τὸ σῶμα, ὡς ὑγεία καὶ ὡς βαθεία εἰρήνη τοῦ Θεοῦ.
Ἡ ψυχή, ὡς ἀσυγκρίτως ἀνωτέρα καὶ πολυτιμωτέρα τοῦ ὑλικοῦ σώματος, χρήζει σπουδαιοτέρας προσοχῆς, κατὰ τὴν νουθεσίαν τοῦ Κυρίου: «Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε καὶ τί πίητε, μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν τί ἐνδύσησθε·οὐχὶ ἡ ψυχὴ πλεῖόν ἐστιν τῆς τροφῆςκαὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐν δύματος;» (Ματθ. ΣΤ´ 25) Περὶ τῆς ψυχῆς λέγει ὁ Κύριος: «Τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδίσῃ, τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ; Ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (Ματθ. ΙΣΤ´ 26).
Ὅσον ἀναγκαῖαι διὰ τὴν ἐπιβίωσιν τοῦ σώματος εἶναι αἱ ὑλικαὶ τροφαὶ καὶ ἡ ἀναπνοή, τόσον καὶ πολὺ περισσότερον ἀναγκαῖαι διὰ τὴν ἐπιβίωσιν τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ Προσευχὴ καὶ ἡ Θεία Χάρις. «Εἴπερ ἄρτος Ἀγγέλων λόγος, ᾧ ψυχαὶ τρέφονται καὶ ποτίζονται Θεὸν πεινῶσαι,καὶ ζητοῦσαι τροφὴν οὐ ῥέουσαν οὐδ᾿ἀπιοῦσαν, ἀλλ᾿ ἀεὶ μένουσαν» (Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, P.G. 36, 545Β).
Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἔμφυτον φυσικὴν ἀνάγκην νὰ ἐπικοινωνῇ μὲ τὸν Θεόν. Ἡ δὲ ἐπικοινωνία καὶ ὁμιλία μὲ τὸν Θεόν, ἡ ὁποία εἶναι τὸ Α καὶ τὸ Ω εἰς τὴν ζωὴν τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι Κοινωνία Προσώπων, καὶ αὐτὸ λέγεται ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΘΕΟΥ.
Ἡ Προσευχὴ εἶναι ἡ ἄμεσος ἐπικοινωνία τῆς ψυχῆς μετὰ τοῦ Θεοῦ, ἐξ οὗ χορηγεῖται ἡ Θεοποιὸς Ἄκτιστος Θεϊκὴ Χάρις.
Διὰ τοῦτο, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, μᾶς ὑπενθυμίζει: «Μνημονευτέον γὰρ Θεοῦ μᾶλλον ἢ ἀναπνευστέον, ὡς ὁ Θεολόγος ἔφη Γρηγόριος» (P.G. 55, 703).
Ὅσοι ἔλαβον πεῖραν τῆς Προσευχῆς,τῆς Θεουργοῦ αὐτῆς συνομιλίας μετὰ τοῦ Θεοῦ, δὲν παύουν παντοιοτρόπως νὰ μᾶς παραινοῦν πρὸς αὐτήν. Μετὰ μεγίστης προθυμίας τρέχει πρὸς τὴν Προσευχὴν ὁ Προφήτης Ἡσαΐας: «Ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζει τὸ πνεῦμά μου πρὸς Σέ, ὁ Θεός, διότι φῶς τὰπροστάγματά σου ἐπὶ τῆς γῆς» (Ἡσ. ΚΣΤ´ 9). Ὁμοίως καὶ πρὸ αὐτοῦ ὁ Προφητάναξ Δαυΐδ: «Εὐλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον καί, πάντα τὰ ἐντός μου, τὸ ὄνομα τὸ Ἅγιον Αὐτοῦ» (Ψαλμ. ΡΒ´ 1). Καὶ πάλιν: «Ἐν παντὶ τόπῳ τῆς Δεσποτείας Αὐτοῦ· εὐλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον» (Ψαλμ. ΡΒ´ 22). Καὶ πάλιν: «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου, ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν Σου» (Ψαλμ. ΡΜ´ 2).
Ἄνευ τῆς Προσευχῆς δὲν ὑπάρχει τρόπος νὰ στοιχῶμεν μὲ τὸ Θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ συνοδοιπορῶμεν μὲ τοὺς Ἁγίους ἐν Πίστει καὶ Ἐλπίδι καὶ Ἀγάπῃ. Μέσῳ τῆς Προσευχῆς αἰτεῖται καὶ διὰ τῆς Προσευχῆς ταῦτα λαμβάνει ὁ Προφητάναξ Δαυΐδ: «Δίδαξόν με τοῦ ποιεῖν τὸ θέλημά Σου, ὅτι Σὺ εἶ ὁ Θεός μου» (Ψαλμ. ΡΜΒ´ 10). «Ὅτι παρὰ Σοὶ πηγὴ ζωῆς· ἐν τῷ φωτί Σου ὀψόμεθα φῶς» (Ψαλμ. ΛΕ´ 10).
Ἡ προσευχὴ εἶναι ἡ ψυχὴ τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ζωὴτῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, τὸ νόημα τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, ἀλλὰ καὶ κάθε λογικῆς φύσεως, εἴτε ζώσης ἐπὶ τῆς γῆς, εἴτε κεκοιμημένης εἰς τοὺς κόλπους τοῦ Ἀβραάμ, εἴτε Ἀγγελικῆς ἐν τῷ οὐρανῷ. Ὑπὸ μίαν ἔννοιαν, προσεύχεται πᾶσα ἡ κτίσις, ἀκόμη καὶ ἡ ἄλογος καὶ ἄψυχος, κατὰ τὴν Ψαλμικὴν παραίνεσιν: «Αἰνεῖτε αὐτὸν ἥλιος καὶ σελήνη, αἰνεῖτε αὐτὸν πάντα τὰ ἄστρα καὶ τὸ φῶς…. Αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῆς γῆς, δράκοντες καὶ πᾶσαι ἄβυσσοι· πῦρ, χάλαζα, χιών, κρύσταλλος, πνεῦμα καταιγίδος, τὰ ποιοῦντα τὸν λόγον αὐτοῦ· τὰ ὄρη καὶ πάντες οἱ βουνοί, ξύλα καρποφόρα καὶ πᾶσαικέδροι· τὰ θηρία καὶ πάντα τὰ κτήνη, ἑρπετὰ καὶ πετεινὰ πτερωτά» (Ψαλμ. ΡΜΗ´ 3-10).
Πόσον ἀλογώτερος τῶν ἀλόγων καὶ ἀναισθητότερος τῶν ἀψύχων πρέπει νὰ εἶναι κανεὶς διὰ νὰ μὴν προσεύχεται πρὸς τὸν Δοτῆρα τῆς ζωῆς, πρὸς τὴν Πηγὴν τῆς συνέσεως, πρὸς τὴν Ἄβυσσον τῆς φιλανθρωπίας, πρὸς τὸν Ἥλιον τῆς Δικαιοσύνης, πρὸς τὸν Θεόν, τὸν γενόμενον καὶ ἄνθρωπον ἵνα τὸν ἄνθρωπον ἀναπλάσῃ κατὰ Χάριν ὡς θεόν; Μόνον οἱ Δαίμονες δὲν προσεύχονται.
Ὅλοι οἱ Ἅγιοι τῆς ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ τοῦ ΘΕΟΥ, Ἄγγελοι, Δίκαιοι, Πατριάρχαι, Προφῆται, Ἀπόστολοι, Ἱεράρχαι, Μάρτυρες, Ὅσιοι, καὶ λοιποί, συνέζησαν μετὰ τῆς Προσευχῆς, ὡς Θείας καὶ Ἱερᾶς Μυσταγωγίας, διὰ τῆς ὁποίας κατορθοῦται ἡ κατὰ Χάριν Θέωσις ἐν τούτῳ τῷ κόσμῳ καὶ ἡ πρὸς τὴν Θριαμβεύουσαν Ἐκκλησίαν μετάβασις. Ἡ προσευχή, ὅταν γίνεται μὲ ἁπλότητα, ἁγ νότητα, πίστιν καὶ καθαρὰν καρδίαν ὡς ἔμφυτος φυσικὴ ἀνάγκη καὶ συμβαδίζει μὲ βίον σύμφωνον πρὸς τὸ Θέλημα τοῦ Θεοῦ, μᾶς ἑνώνει μαζί Του, μᾶς καθιστᾶ διὰ τῶν Ἁγίων καὶ Ἱερῶν Μυστηρίων μέλη τοῦ Σώματος τοῦ ΘΕΟΥ, τὸ ὁποῖον εἶναι καὶ τὸ νόημα τῆς ὑπάρξεώς μας.
Ἡ προσευχὴ εἶναι Θεοδίδακτος. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ἐδίδαξε τοὺς Μαθητὰς καὶ πάντας τοὺς Πιστοὺς τὴν Προσευχὴν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ μάλιστα ὡς προσευχὴ τέκνων πρὸς Πατέρα: «Οὕτως οὖν προσεύχεσθε ὑμεῖς· Πάτερἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς…» (Ματθ. ΣΤ´ 9-13).
Ἡ προσευχὴ εἶναι τεῖχος καὶ ὀχύρωμα ἔναντι τῶν πειρασμῶν, καὶ τοῦτο κατὰ τὸ ἀκαθαίρετον πρόσταγμα τὸ Δεσποτικόν: «Γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν» (Ματθ. ΚΣΤ´ 41). Ἡ προσευχὴ εἶναι πάντοτε εὔκαιρος: «Κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσευχέσθω· εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω» (Ἰακ. Ε´ 13).
Διὰ τῆς προσευχῆς ἀποκτᾶται ἐλευθερία ἐκ δεσμῶν καὶ φυλακῆς: «Ὁ μὲν οὖν Πέτρος ἐτηρεῖτο ἐν τῇ φυλακῇ· προσευχὴ δὲ ἦν ἐκτενὴς γινομένη ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸν Θεὸν ὑπὲρ αὐτοῦ» (Πράξ. ΙΒ´ 5).
Διὰ τῆς προσευχῆς ὁ ἄνθρωπος τυγχάνει τῆς σωτηρίας του: «Καὶ ἔσται, πᾶς ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα ΚΥΡΙΟΥ σωθήσεται» (Ἰωὴλ Γ´ 5).
Διὰ τῆς προσευχῆς τελεῖται πᾶν Ἱερόν, Ἁγιαστικὸν Μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Προσευχὴ καὶ ἡ Λατρεία, ὡς μία πηγαία εὐχαριστία πρὸς τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα ἡμῶν εἶναι ὅ,τι εὐγενέστερον, ὅ,τι ὡραιότερον, ὅ,τι ἁγιώτερον στολίζει, ὁμορφαίνει, ἡρεμεῖ, ἁγιάζει καὶ χαριτώνει τὸν ἄνθρωπον, καὶ φανερώνει τὴν ὑψηλοτέραν εὐγένειαν τῆς ψυχῆς, ἡ ὁποία ἀ φεύκτως ἐκφράζεται εἰρηνικῶς καὶ εἰς τὸ πρόσωπόν του.
Ἡ προσευχὴ εἶναι συνομιλία καὶ ἐπικοινωνία μετὰ τοῦ Θεοῦ, ἡ ὑψηλοτέρα καὶ ἁγιωτέρα ἐργασία εἰς τὴν παροῦσαν ζωήν. «Δὲν εἶναι ἄλλη ἀρετὴ οὔτε ὑψηλοτέρα οὔτε ἀναγκαιοτέρα ἀπὸ τὴν Ἱερὰν Προσευχήν…… Ἡ Ἱερὰ ὅμως Προσευχή,αὐτὴ μόνη ἑνώνει· αὐτὴ μόνη συνάπτει τὸν ἄνθρωπον μὲ τὸν Θεόν, καὶ ἀντιστρόφως τὸν Θεὸν μὲ τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἀποτελεῖ τὰ δύο εἰς πνεῦμα ἕν. Μὲ τὸ νὰ εἶναι μία ἄμεσος ἕνωσις καὶ ἕνας σφικτὸς σύνδεσμος τοῦ Κτίστου μὲ τὰ λογικὰ κτίσμα τα· ἔτσι ὑψηγορεῖ ὁ… Θεσσαλονίκης Γρηγόριος…. ἡ δὲ τῆς εὐχῆς δύναμις, αὐτὴν ἱερουργεῖ καὶ τελεσιουργεῖ τὴν τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸ θεῖον ἀνάτασίν τε καὶ ἕνωσιν, σύνδεσμος οὖσα τῶν λογικῶν πρὸς τὸν Κτίσαντα κτισμάτων» (Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης, Περὶ Προσευχῆς, Φιλοκαλία, σελ.962, καὶ Ἀόρατος Πόλεμος, Μέρος Δεύτερον, Κεφ. Δ´).
Μία συνοπτικὴ προσευχὴ ἡ ὁποία ἀξίως θεωρεῖται περίληψις τοῦ Εὐαγγελίου καὶ δύναται ἀδιαλείπτως ἐκ ψυχῆς καὶ καρδίας νὰ ἀναπέμπεται εἶναι ἡ ὑπὸ τῶν Νηπτικῶν Ἁγίων Πατέρων Νοερὰ Προσευχή: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν».
Τὸ δὲ νὰ αἰτῶμεν παρὰ τοῦ Θεοῦ εἶναι εὐπρόσδεκτον εἰς τὸν Θεόν: «Καὶ πάντα ὅσα ἐὰν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ πιστεύοντες, λήψεσθε» (Ματθ. ΚΑ´ 22).
Τοῦτο καὶ ἡμεῖς προθύμως, ἐν παντὶκαιρῷ καὶ πάσῃ ὥρᾳ, ἐκ καρδίας νοερῶς ποιοῦμεν, ἐλπίζοντες ἀναμφιβόλως εἰς τὴν ἐκπλήρωσιν τῆς αἰτήσεώς μας. Ἔχοντας ὑπ᾽ ὄψιν μας ὅλα τὰ ἀνωτέρω, παρακαλοῦμε τὸν Θεόν, διὰ πρεσβειῶν πάντων τῶν Ἁγίων, ὅπως ἐμφυτεύσῃ καὶ ἐντὸς ἡμῶν τὴν ἀγάπην καὶ τὴν ἐπιθυμίαν τῆς προσευχῆς, καὶ τηρῇ πάντας ἡμᾶς ἡνωμένους τῇ Ἀκτίστῳ Αὐτοῦ Θείᾳ Χάριτι, καὶ εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν. Ἀμήν. Γένοιτο.
«Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν.»
———
«Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.»